Պոլսի պատրիարքի նամակը Գարեգին Բ կաթողիկոսին. ի՞նչ կմտածեն աշխարհասփյուռ հայորդիք Եկեղեցու, Մայր Աթոռի և կաթողիկոսի մասին

1-ին լրատվականը հրապարակել է Պոլսո պատրիարք Մեսրոպ Արքեպիսկոպոս Պատրիարք Մութաֆյանի 2000 թ-ի նոյեմբեր 3-ին Գարեգին Բ-ին ուղղված նամակը, որում պատրիարքը իր տարակուսանքն է հայտնում Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հակասական, անհասկանալի ու հաճախ՝ եկեղեցական կանոնները խախտող որոշումների նկատմամբ։ Մեջբերում եմ նամակի տեքստը.

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ
ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ԵՒ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ
Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածին
Հայաստան

Սիրելի Վեհափառ,

Ժամանակին անկանոն ձևով, երբեմն մինչև իսկ Երուսաղեմի միջոցով (*) ստացեր էինք Ձեր 6 (հ. 1002) և Մայիս (հ. 1060), 30 Յունիս (հ. 1387), 4 (հ. 1630), 11 (հ. 1669) և 14 Օգոստոս (հ. 1695) և 13 Սեպտեմբեր (հ. 1858), վերջերս ալ՝ 6 (հ. 2001), 7 (հ. 2003) և 17 Յոկտմբեր (հ. 2071) թուակիր գրութիւնները:

Պոլսահայութեան համար յատկապէս ծանր այս օրերուն ոչ ժամանակ ոչ ալ բաբաաք ունինք ուղղակի Պատրիարքական աթոռոյս հետ աղերս չունեցող հարցերով զբաղելու: Մի քանի կէտեր կան սակայն, զորս պիտի փափաք էինք յանձել Ձերդ Սրբութեան նկատառման:

ա) հ. 1002 և հ. 1669 գրութիւններէն զգալի է, որ Պատրիարքարական Աթոռն-երուն կը վերաբերիք որպէս թեմական առաջնորդութիւններ, ինչ որ ներհակ է Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ հնամենի աւանդութիւններուն, 22.x.1925թ Կանոնադրութեան (յօդ. 5), 19. VI. 1945թ. Կանոնադրութեան (յօդ. 5, 6, 9բ և 19), 21. IX. 1995թ. Սահմանադրութեան Նախագծի (յօդ 3, 7, 21) և 11. XII. 1991թ.ՀՀ մօտ պաշտօնապէս գրանցուած «Ներքին Սփիւրքի Կանոնադրութեան» նախաշաւղի տրամադրութիւններուն. Կաթողիկոսը, Պատրիարքի մը իրաւասութեան սահմաններուն միջամտող նամակներ պէտք չէ գրէ: 

«Պատրիարք» և «Առաջնորդ» եզրերը պատմականօրէն ոչ նոյնանիշ, ո'չ ալ հոմանիշ են:

բ) Ի մասին վատիկան տրուելիք այցելութեան (հ. 1695 և հ. 2002). Բոլորով սրտիւ համաձայն և զօրավիգ ենք Ձեզի, երբ կը հետապնդէք «քոյր եկեղեցիներու հետ մեր Եկեղեցւոյ կապերու նորոգումն ու ամրացումը»: Սակայն Սուրբ Գրիգոր «Լուսաւորչի Մասունքներու ստացումը» անհասկնալի թուեցաւ մեզի: Անթիլիաս Երուսաղեմ և Պոլիս Սուրբ գրիգորի մասունքները յատուկ և պատմական պահարաններու մէջ կը պահուին: 

Վստահ ենք, որ մեր Հաւատքի Հօր մասունքները ունիք նաև Մայր Աթոռի գանձատան մէջ: ինչո՞ւ դիմել քայլի մը, որ անհասկնալի պիտի թուի լայն զանգուածներուն: Հայ Եկեղեցին իր առաջի ապաշտօնական Հայրապետին մասունքները Հռոմէն պիտի ստանայ: Ապագային պիտի չելլեն գրողներ, որոնք պիտի փութան յիշեցնել, որ 1700 ամեակին օծուող Երևանի Մայր Տաճարի հիմքին դրուած Սուրբ Լուսաւորչի Մասունքներն «անգամ» տրամադրուած են հռոմի Պապին կողմէ: Այս մասին արդեօք խորհրդակցութեան պէտք չկա՞ր եպիսկոպոսաց՝ և կամ գոնէ Նուիրապետական Աթոռներու դահականերուն հետ:

գ) Հռոմի հետ կապուած ուրիշ հարց մըն ալ կայ: քանի մը օրէն Հռոմ կը մեկնիք և ցարդ տեղեկութիւն ստացած չենք, թէ ի՞նչ պիտի ստորագրէք, Հռոմի Պապին հետ: Անհրաժեշտ է յիշել, թէ որևէ փաստաթուղթ, որուն ՆԱԽԱՊԷՍ համաձայնութիւն չէ տուած եկեղեցական որևէ ՕՐԻՆԱԿԱՆ մարմին, յետագային կանոնական վաւերականութիւն չ'ունենար և կը դասուի Կաթողիկոսի սեփական թղթակցութեանց կարգին, ինչպէս արդարև եղաւ Ձեր Երջանկայիշատակ Նախորդին կողմէ նոյն Պապին հետ ստորագրուած փաստաթուղթի պարագային:

դ) Դուք արդէն տարի մը ի վեր Կաթողիկոս էք և Ձեր իշխանութիւնը ապացուցելու համար պէտք չունիք «Ներգին սփիւրքի Կանոնադրութեան» Ե. 68-րդ յօդուածի տրամադրութենէն օգտուելու: Թեմակալ առաջնորդ մը ազատ արձակելու «ձևն» ալ կարեւոր է: Այսօր, Սրբազան Պապն իսկ իրաւունք չունի իր ուզած եպիսկոպոսը յանկարծակի պաշտօնանկ ընելու: Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ալ պէտք է ընկալեալ կարգ-կանոնով և աւանդութեամբ առաջնորդուի: Նման պարագաներուն պէտք է յստակ և փաստացի ըլլայ ազատ արձակուող առաջնորդի դէմ բերուած ամբաստանութիւնը պէտք է քննել ատեան կազմել, ենթակային ինքնապաշտպանութեան առիթ տալ և ապա արդիւնքը հրապարակել:

ե) Յոկտեմբերի 9-ին անակնկալի եկանք երբ ֆաքսով ստացանք Ձեր 7 Յոկտ. Թուակիրը (հ.2003), որուն կցուած էր ԳՀԽ-ի անդամներու «նոր ցանկ մը» առանց որևէ յաւելեալ տեղեկութեան: Քանի մը օր յետոյ այս անգամ Մայր Աթոռի մամլոյ դիւանի կողմէ հրապարակում մը եղաւ, ըստ որում կը ծանուքուէր, որ «Հայրապետական տնօրինութեամբ» ԳՀԽ-ի նոր անդամներ «նշանակուած են»: 19.VI-1945 թ. Կանոնադրութեան (յօդ. 7) և 21. IX.1995 թ. Սահմանադրութեան Նախագծի (յօդուած 117) համաձայն, ԳՀԽ-ը Եկեղեցւոյ բարձրագոյն գործադիր իշխանութիւնն է. կ'ընտրուի Պատգամաւորական Ժողովի կողմէ: 1995-ի ազգային Պատգամաւորական Ժողովին յստակ դրուած էր, որ ԳՀԽ-ը ՎԱՒԵՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ և ՅԵՂԻՆԱԿՈՒԹԻՒՆ ունենալու համար անոր անդամները ընտրութեամբ պէտք է պաշտօնի կոչուէին: Գալով այժմու ԳՀԽ-ին, անոր կազմին մէջ ամենևին պէտք չկար որևէ փոփոխութիւն ընելու մինչև Ազգային Եկեղեցական Պատգամաւորական յաջորդ ժողովը (կամ Ներկայացուցլական ժողովը): Ձեր Երանաշնորհ նախորդն ալ այդպէս ըրած էր արդէն: Փոփոխութիւնները, կամ նոր նշանակումները, եթէ այնքան անհրաժեշտ կը նկատէիք, այժմու ԳՀԽ-ի անդամներու հետ, կամ առ նուազն ատենապետ Պատրիարքներու հետ խորհրդակցաբար կրնայիք ընել: այդ ալ չեղաւ: այժմ հարց կը ծագի, թէ ի՞նչ է ԳՀԽ-ի անդամ դառնալու չափանիշը: Պարզապէս Կաթողիկոսի կողմէ նշանակու՞մ: Այդ ընդունելի կ'ըլլար միայն այն պարագային եթէ ԳՀԽ-ը լոկ «Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի խորհրդատու մարմին է» (ներգին Սփիւռքի Կանոն յոդ. Գ.25): և եթէ այս վերջին տրամադրութիւնով պիտի ղեկավարուէինք, այդ պարագային, «նոր ցանկը» ինչո՞ւ 12 սփիւռրքահայերու ընդգրկմամբ կը հակասէ Մեր Սփ. Կան. 29-րդ յոդուածին: Գալով Պատրիարքներու մասնակցութեան, 1945-ի և 1995-ի կանոնադրութեանց Տրամադրութիւնները աւելի քան պարզ են. Պատրիարքները Կաթողիկոսին Կողմէ որևէ պաշտօնի չեն «նշանակուիր», կարգ մը ժողովներու Ի ՊԱՇՏՕՆԷ կը նախագահեն կամ կ'ատենապետեն: 

զ) Ձեր անմիջական շրջանակէն դուրս, աշխարհով մէկ ձրուած հայորդիք ի՞նչ կը մտածեն Եկեղեցւոյ, Մայր Աթոռի և իրենց Ընդհանրական Հայրապետին մասին: Ջախքախիչ մեծամասնութիւնը չի կարդար Մամլոյ Դիւանի հաղորդագրութիւնները, իսկ հերուստատեսային հաղորդումներուն կը հետևի կասկածամտութեամբ և դառն քննադատութիւններով: Սոցիալ-տնտեսական լուրջ խնդիրներ, «եկեղեցին՝ դա ժողովուրդն է». լոզունգի գործնական սնանկացումը, Եկեղեցիի և եկեղեցականներու նիւթական շուայլութիւններն ու նանրասիրութիւնը, միջնադարեան ձևի, գործելակերպի և ինքնարտայայտման զգալի անհաղորդականութիւնը և յատկապէս հոգևոր առաքելուեան անքարունակ և անջողակ վիճակն անմիջական ուսումնասիրութեան կարօտող ծանր փաստեր են: Դեռ կան Էջմիածին-Անթիլիաս թոխ-յարաբերութիւններու, միջեկեղեցական և միջկրօնական յարաբերութիւններու, եկեղեցի-պետութիւն փոխ-յարաբերութիւններու հետ կապուած լուրջ հարցեր:

Վերոյիշեալ և այլ պարգայից վերաբերեալ մենք միշտ պատրաստ ենք Ձեզի հետ խորհրդակցելու, և կ'առաջարկենք, որ յարմար առիթով մը երբ Եւրոպա գտնուիք, թերևս միմիայն երեքս՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի, Սուրբ Երուսաղէմի և Կ. Պոլսոյ Աթոռակալներս մէկտեղուինք խորհրդակցութեան մը համար Հայցելով Տիրոջմէ Աստուածային օրհնութիւն Եպիսկոպոսապետիդ և Մայր Աթոօոյ Միաբանութեան վրայ, խոնարի աղօթակցութեամբ մնամք՝Եղբայրական սիրով ի Քրիստոս, Մեսրոպ Արգեպիսկոպոս Պատրիարք Մութաֆեան